- مقدمه
- تاریخچه استراتژی چیست ؟
- تعاریف مختلف از استراتژی چیست ؟
- نگرش استراتژیک در مقابل نگرش عملیاتی
- جنبه‌های استراتژی چیست ؟
- پنج پی (۵P) استراتژی چیست ؟
- استراتژی، تلاش در جهت ارزش‌آفرینی
- ویژگی‌های تصمیمات استراتژیک
- چرا شرکت‌ها به استراتژی نیاز دارند؟
- تکامل مدیریت استراتژیک
- محتوای استراتژی چیست ؟
- سبک‌های تصمیم‌گیری استراتژیک
- واژه‌شناسی استراتژی
- استراتژی
- مکاتب استراتژی
- روندهای جدید در مدیریت استراتژیک
- دانشگاه‌های مطرح در زمینه استراتژی چیست ؟
- وب‌سایت‌های مطرح در زمینه استراتژی
- سخن آخر
مقدمه
استراتژی چیست ؟ سؤالی که ممکن است بسیاری از ما با آن مواجه شده باشیم این است که در دنیای کسب‌وکار چرا برخی شرکت‌ها موفق می‌شوند و برخی دیگر شکست می‌خورند؟ آیا جز این است که شرکت‌های موفق راه دستیابی به موفقیت را دنبال می‌کنند؟ موفقیت شرکت‌ها وابسته به شانس نیست؛ بلکه در داشتن ابزاری است که شرکت را به این مهم برساند؛ ابزاری به نام استراتژی. اما استراتژی چیست. همانگونه که سان تزو نویسنده نامدار در کتاب شاهکارش با عنوان هنر جنگ بیان می کند:
استراتژی بزرگ‌ترین کار سازمان است. در موقعیت‌های مرگ و زندگی، استراتژی راهی برای حیات و نابودی است. نمی‌توان بررسی آن را نادیده گرفت.
ایران مدیر در این مقاله برای پاسخ به سوال استراتژی چیست ؛ به تاریخچه‌ای از استراتژی، تعاریف استراتژی، محتوای استراتژی، نگرش استراتژیک در مقابل نگرش عملیاتی، جنبه‌های استراتژی، تصمیمات استراتژیک، پنج پی استراتژی، استراتژی و ارزش‌آفرینی پرداخته است.
تاریخچه استراتژی چیست ؟
امروزه استراتژی واژه‌ای است که به‌طورمعمول در حوزه مدیریت به کار گرفته می‌شود ولی محدود به بخش خاصی نمی‌شود. فکر کردن و نوشتن در مورد استراتژی به گذشته‌های دور برمی‌گردد و با یک تاریخ منحصر به خود استراتژی روبه‌رو هستیم.
از گذشته
استراتژی از عهد باستان آمده است و به پیروزی در جنگ اشاره دارد. واژه استراتژی از لغت یونانی استراتگوس (Strategos) به معنای «سرلشگر» از ریشه‌هایی به معنی «ارتش» و «رهبری» و استراتژیا (strategia) به معنای «مدیریت نظامی» برگرفته‌شده است؛ اما مفهوم استراتژی از یونان به وجود نیامده است. سان تزو کتابی تحت عنوان «هنر جنگ» در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نوشته است که به‌عنوان اولین کتاب در مورد استراتژی شناخته می‌شود. این کتاب تمامی جنبه‌های جنگیدن را پوشش می‌دهد و شمار زیادی از استراتژی‌های نظامی را که امروزه الهام‌بخش سیاست‌مداران و تجار است، ارائه می‌کند. سان تزو، رهبر را کسی می‌داند که هوش و ذکاوت خود را در دستیابی به اهداف بزرگ به کار می‌گیرد و همه نیروها در این جهت تلاش می‌کنند. این همان اساس استراتژی است. ارتباط میان نظامی‌گری و کسب‌وکارها به گذشته‌ها برمی‌گردد، به زمانی که سقراط برای دلداری دادن به سربازی یونانی به نام نیکوماخیدس که شانس انتخاب شدن در منصب سرلشگری را ازدست‌داده بود او را به تاجر شدن تشویق کرد. سقراط برای نیکوماخیدس توضیح می‌دهد که سرلشگر و تاجر وظایف مشابهی دارند: هر دو درگیر برنامه‌ریزی برای استفاده از منابع هستند تا به‌وسیله آن به اهداف خود دست پیدا کنند. استراتژی نظامی و استراتژی کسب‌وکار، مفاهیم و اصول مشترکی دارند که اصلی‌ترین آن، تفاوت بین استراتژی و تاکتیک است. استراتژی طرح کلی برای استفاده از منابع به‌منظور ایجاد موقعیتی مطلوب است؛ تاکتیک نقشه‌ای برای یک اقدام خاص است. درحالی‌که تاکتیک‌ها مربوط به مانورهای لازم برای پیروزی در نبردها است، استراتژی در ارتباط با پیروزی در جنگ است. در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، کشور عراق با هدف اشغال شهرآبادان به دنبال حمله هوایی برای پشتیبانی از نیروهای زمینی خود برای ورود به این شهر بودند. به این منظور ارتش جمهوری اسلامی ایران با هدف از کار انداختن نیروهای هوایی کشور عراق دست به عملیات هوایی زد. بزرگ‌ترین عملیات استراتژیک نیروی هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس عملیات اچ ۳ در سال ۱۳۶۰ است. نیروهای عراقی برای دور نگه‌داشتن تعدادی از بمب‌افکن‌های خود از حملات هواپیماهای ایرانی آن‌ها را به دورترین نقطه غربی این کشور به پایگاه‌های اچ ۳ منتقل کرده بودند. در حالت معمول هواپیماهای ایرانی برای بمباران این پایگاه باید از مرزهای شرقی واردشده و پس از گذشتن از آسمان بغداد و بسیاری از شهرهای دیگر که تأسیسات پدافندی مؤثری داشتند به اچ ۳ می‌رسیدند. لذا قرار بر این شد که مسیری طولانی‌تر ولی با ریسک کمتر از نوار مرزی شمال و غرب عراق می‌گذشت برای حمله انتخاب شود. به علت طولانی بودن این مسیر باید در چهار نوبت هواپیماها سوخت‌گیری می‌شدند. سوخت‌گیری از طریق دو فروند بوئینگ ۷۰۷ که از تهران پرواز کرده بودند و در بالای دریاچه ارومیه صورت گرفت. هم‌زمان دو فروند هواپیمای ۷۴۷ سوخت‌رسان دیگر از فرودگاه نیکوزیا قبرس بلند شده و مرحله دوم و سوم سوخت‌گیری هوایی در خاک سوریه انجام گرفت. در روز عملیات هم‌زمان هواپیماهای اف ۵ پایگاه تبریز عملیات ایذایی بمباران پالایشگاه کرکوک را انجام داده و باعث تمرکز قوای دفاع هوایی عراق در آن منطقه شدند. در این هنگام هواپیماهای ایرانی، عملیات انهدام تجهیزات پایگاه اچ ۳ را با موفقیت انجام دادند. در این عملیات یکی از اصول نظامی یعنی پیش‌دستی کردن در مقابل اقدامات متجاوزانه دشمن توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران عملیاتی گردید. این اصل امروزه در مدیریت استراتژیک تحت عنوان حمله به رقبا پیش از آن‌که در بازاری جا بیفتد مورداستفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از اصول استراتژی نظامی در کسب‌وکار به کار گرفته‌شده است. این اصول عبارت‌اند از: نقاط قوت نسبی استراتژی‌های تهاجمی و دفاعی، معیارهای پیش‌دستی کردن در مقابل تهاجم از روبرو، اصل غافلگیری، محاصره، حمله، عقب‌نشینی، آرایش وسعت جنگ و فرسایش نیروها. بااین‌حال، تفاوت‌های اساسی بین رقابت کسب‌وکار و جنگ نظامی وجود دارد. هدف جنگ معمولاً با شکست دادن دشمن همراه است. هدف رقابت کسب‌وکار، خیلی تهاجمی نیست: بلکه به‌جای شکست رقبا به دنبال همزیستی هستند.
و حال
استراتژی در گسترده‌ترین معنای خود، ابزاری است که افراد یا سازمان‌ها از طریق آن به اهداف خود دست پیدا می‌کنند. تمامی تعاریف استراتژی بر دستیابی به اهداف خاص تمرکز دارد. استراتژی آرایش منابع و چندین تصمیم یا اقدام سازگار، درست و منسجم است. بااین‌حال پاسخ به سوال استراتژی چیست طی نیم‌قرن گذشته تغییرات زیاد داشته است. با افزایش بی‌ثباتی و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن محیط کسب‌وکار امروزی، استراتژی بیشتر با دستورالعمل‌های مربوط به موفقیت سروکار دارد و ارتباط کمتری با طرح‌های دقیق دارد. درواقع توجه از استراتژی به‌عنوان برنامه به استراتژی به‌عنوان جهت است. با متلاطم شدن محیط، استراتژی باید دارای انعطاف‌پذیری و پاسخگویی بیشتر باشد. وقتی کسب‌وکارها با تهدیدهای پیش‌بینی‌نشده از سوی محیط کسب‌وکار مواجه می‌شوند و فرصت‌های جدیدی در محیط بروز پیدا می‌کنند؛ در این هنگام استراتژی به‌عنوان “قطب‌نمایی ” است که یک کسب‌وکار را در میان دریاهای طوفانی هدایت می‌کند.
تا به آینده
کسب‌وکارها با تحولات دیجیتالی به‌سرعت در حال تغییر هستند. این تغییرات، بر استراتژی شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد و منجر به حرکت از اقدامات مقطعی در جهت توسعه استراتژی به‌سوی توسعه مداوم استراتژی در زمانِ طراحی و اجرای استراتژی می‌شود. شرکت‌ها به‌منظور شناسایی مداوم تحولات استراتژیک داخلی و خارجی، نیازمند قابلیت‌های استراتژیک جامع هستند. در شرکت‌های بزرگ، توسعه استراتژی به‌سوی جهت‌گیری‌های پایدار حرکت کرده است. در آینده مدیران عالی استراتژی و دپارتمان استراتژی در این شرکت‌ها بر نقش محرک و کاتالیزگر بودن استراتژی تأکید خواهند کرد. استراتژی‌ها در آینده بیشتر از ابزارهای فناوری اطلاعات استفاده خواهند کرد تا عملکرد موفقیت‌آمیز در تدوین و اجرای استراتژی را رقم‌زده و منجر به‌پیش بینی و کمک به شفاف‌سازی پیشرفت اجرای استراتژی شوند.
تعاریف مختلف از استراتژی چیست ؟
نویسندگان بسیاری تلاش کرده‌اند که استراتژی را تعریف کنند و بگویند که استراتژی چیست. برخی تعاریف بر یک یا چند جنبه تأکید کرده‌اند. تعریفی که شامل همه جنبه‌ها باشد بسیار طولانی می‌شود. در زیر تعاریف استراتژی توسط بزرگان این حوزه ارائه‌شده است. یکی از اولین تعاریف مربوط به استراتژی از عهد باستان یونان توسط ژنوفن ارائه‌شده است: ژنوفن در پاسخ به پرسش استراتژی چیست ؟ بیان می‌کند: «استراتژی انجام کسب‌وکاری است که آن را می‌شناسید ». این تعریف، استراتژی را نیازمند دانش در مورد کسب‌وکار، اهداف آتی و جهت‌گیری اقدامات می‌داند. این تعریف همچنین روی رابطه بین رهبری و تدوین استراتژی تأکید دارد. کِنت آندوز (۱۹۱۶-۲۰۰۵) در آمریکا به دنیا آمد. وی به همراه ایگور آنسوف و آلفرد چندلر نقش اساسی در معرفی مفاهیم استراتژی کسب‌وکار داشته‌اند. این دانشمند مدیریت استراتژیک، استراتژی را به‌عنوان «الگویی از اهداف بزرگ و سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای دستیابی به آن اهداف» تعریف می‌کند. در این تعریف هم بر روی اهداف و هم ابزار دستیابی به آن اهداف اشاره دارد. استراتژی در این تعریف اساس کسب‌وکار را در آینده مشخص می‌کند.
ایگور آنسوف (۱۹۱۸-۲۰۰۲) در روسیه به دنیا آمد. وی استاد مدیریت صنعتی دانشگاه کارنگی ملون و از شناخته‌شده‌ترین اساتید حوزه مدیریت استراتژیک است. آنسوف در پاسخ به پرسش استراتژی چیست ؟ استراتژی را به‌عنوان «قواعد تصمیم‌گیری» تعریف می‌کند. آنسوف همچنین بین استراتژی و خط‌مشی تفاوت قائل می‌شود. خط‌مشی، تصمیمات کلی است که به شیوه مشابه در یک‌زمان و شرایط مشابه گرفته می‌شود. استراتژی از اصول مشابهی استفاده می‌کند اما تصمیمات متفاوتی در شرایط مختلف اتخاذ می‌کند.
آلفردچندلر (۱۹۱۸-۲۰۰۷) در آمریکا به دنیا آمد. وی استاد مدرسه کسب‌وکار هاروارد و دانشگاه جان هاپکینز بوده است. چندلر در پاسخ به پرسش استراتژی چیست ؟ استراتژی را «تعیین اهداف بلندمدت شرکت و مجموعه‌ای از اقدامات و تخصیص منابع لازم برای دستیابی به آن اهداف» تعریف می‌کند.
مایکل پورتر در سال ۱۹۴۷ در آمریکا به دنیا آمد. وی یکی از تئوریسین‌های شناخته‌شده در استراتژی کسب‌وکار است و استاد دانشگاه بیشاپ ویلیام لاورنس و مدرسه کسب‌وکار هاروارد است. پورتر در پاسخ به پرسش استراتژی چیست ؟ استراتژی را این‌گونه تعریف می‌کند: «استراتژی خلق موقعیتی منحصربه‌فرد و متمایز است که مجموعه‌ای متفاوت از فعالیت‌ها را در برمی‌گیرد. فعالیت‌ها در این مورد باید به‌صورت سیستمی سازگار با یکدیگر تناسب داشته باشند».
مینتزبرگ در سال ۱۹۳۹ در کانادا به دنیا آمد. وی هم‌اکنون استاد مطالعات مدیریت در دانشکده مدیریت دیزاوتلس دانشگاه مک گیل مونترال کانادا است. این پژوهشگر مدیریت استراتژیک، به چهار روش استراتژی را تعریف می‌کند: استراتژی به‌عنوان یک برنامه، الگو، موقعیت و دورنما و حیله.
- استراتژی به‌عنوان برنامه، یعنی جهت‌گیری یا هدایت اقدامات در آینده
- استراتژی به‌عنوان یک الگو، یعنی تداوم رفتار در طول زمان و نگاه به رفتار گذشته
- استراتژی به‌عنوان یک موقعیت، یعنی تبیین کردن جای محصولات ویژه در بازارهای ویژه
- استراتژی به‌عنوان یک دورنما؛ یعنی روشی اساسی در انجام کارهای سازمان
- استراتژی به‌عنوان یک حیله گمراه‌کننده، یعنی مانور ویژه‌ای باهدف غلبه بر دشمن یا رقیب.
